“Koronavirus haqqında hələ 1930-cu illərdən bəllidir. İlk koronavirus 1930-cu illərdə toyuqlarda tapıldı və aradan qaldırıldı. O baxımdan da 90 ildən çoxdur ki, koronavirusla bağlı tədqiqatlar aparılır. Təbiətdə minlərlə koronavirus var və bu günə qədər ən az 5 koronavirus pandemiyası olub və onların hamısı hələ də aramızdadır. Bu SARS-CoV2 beşincidir”.
“Ölkə.Az” Milliyet-ə istinadən xəbər verir ki, bunu ABŞ-ın Vaşinqton ştatının Sietl şəhərində yaşayan virusoloq Semih Tareen deyib. O, iyirmi ildən artıqdır ki, virusları araşdırır və tədqiqatları “Molekulyar Terapiya” və “Journal of Virology” kimi elmi jurnallarda nəşr olunur.
Mütəxəssis bildirib ki, insanlara daha çox yarasa və ya gəmirici mənşəli ən azı 7 koronavirus epidemiyasının olduğu məlumdur.
“Bütün genetik ardıcıllıqlara baxdıqda görürük ki, koronavirus da təbiətdəki viruslara bənzəyir, ona görə də bu, bioloji silah deyil”, - o qeyd edib.
264802
Bəzi vaksinlərin, xüsusən də Çin istehsalı olan "Sinovac"a və onun Avropada vurulmasına imkan verilməməsinə gəldikdə isə virusoloq deyib ki, "Sinovac" Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) tərəfindən qəbul edilib: “Amma Avropa Dərman Agentliyi tərəfindən qəbul edilməməsinin səbəbi əslində çox sadədir. Çünki onlarda daha təsirli ola biləcək çoxsaylı peyvəndlər var; "Pfizer-BioNTech" və "AstraZeneca" peyvəndi kimi. Buna görə təsirli olmadığını deyə bilmərik. "Sinovac" peyvəndi də qoruyur, amma "Delta" variantına qarşı, 2 doza Sinovac peyvəndi təsirli görünmür və deyə bilərik ki, üçüncü dozanın vurulması gündəmə gəldi”.
Koronavirusun bundan sonra nə qədər davam edə biləcəyinə gəldikdə mütəxəssis deyib ki, bütün canlılar mutasiyaya uğrayır və bir variant dediyimiz şey bir sıra mutasiyalardır.
“Bu SARS-CoV2 virusu da mutasiyalara uğrayıb. Epidemiyaların başlandığı andan indiyədək yüz minlərlə mutasiya və variant gəldi və getdi. Ona görə də koronavirusun mutasiya nəticəsində yox olması yanlış məlumatdır. Virusların mutasiya yolu ilə yox olması, virusologiyanı başa düşməyənlər tərəfindən elmi əsası olmayan, yanlış məlumatlardır. Təkamül, virusologiya belə işləmir. Mutasiyalar seleksiya təzyiqi altında baş verir və virus əhali arasında yayıldıqca mutasiyalar meydana gəlir. Bu, davam edəcək, daim fərqli variantlar görəcəyik. O başqa məsələ ki mutasiyalar daha pis ola bilərmi? Bu başqa məsələ. Əlbəttə ki, daha da pisləşə bilər. Delta variantında daha uzun qaldığını və hüceyrələrə daha yaxşı bağlı olduğunu gördük. Seçim təzyiqi səbəbilə mutasiyalar seçilərək meydana gəlir və təkamül bu şəkildə baş verir”.
Koronavirusa qarşı qısa zamanda peyvəndlərin hazırlanmasının insanlar tərəfindən birmənalı qarşılanmaması ilə bağlı səslənən fikirlərə gəldikdə həkim bildirib ki, ilk peyvənd 1967-ci ildə hazırlanıb.
264803
“Bugünkü elm, texnologiya və sərmayəni həmin dövrlə müqayisə etmək olmaz. Qeyd etdiyim kimi, 90 ildir koronavirusları tanıyırıq və 50-60 ildir insan koronavirusları ilə işləyirik. 2002-ci ildə SARS epidemiyasından və 2012 -ci ildə MERS epidemiyasından sonra peyvənd işlərinə artıq başlanılıb. Bu epidemiyalar yox olduğundan peyvəndlərə ehtiyac qalmamışdı. COVID-19 başlayanda artıq buna hazır idik.
Bu gün mövcud olan texnologiya sayəsində peyvəndi tez əldə etmək çox sadədir. Xüsusilə RNT sayəsində, bu virusu təcrid etmək və ardıcıllıqla düzəltmək və mRNA peyvəndini o sıradan çıxarmaq cəmi 1 həftə çəkdi. Bu həftə müasir elm və texnologiyanın təqdim etdiyi imkanlar sayəsində. Digər tərəfdən, fövqəladə vəziyyət səbəbilə istifadəyə icazə verən qurumlar var, məsələn, FDA (Əczaçılıq və Qida Təsdiqi Agentliyi) təcili istifadə icazəsi altında təsdiqlər verir və məlumatların təqibi tələbi var.
Klinik sınaqlar altında iki ay təqib edildi və peyvəndlərin təsirli və təhlükəsiz olduğu təsbit edildi.
Şirkətlər klinik sınaqlara başladıqda, eyni zamanda istehsal etməyə başladılar. Başqa sözlə, normalda təcrübələr başlayır və təsdiqləndikdən sonra istehsal başlayır, ancaq burada aylarla və ya illərlə gecikmələr olur. Bu gecikmələrin qarşısını almaq üçün klinik sınaqlar ilə maliyyə riskləri nəzərə alınaraq istehsala başladılar. Bu səbəbdən təcili istifadə təsdiqlənəndə milyonlarla doza vaksin artıq hazır idi. Bildiyiniz kimi, bu yaxınlarda əvvəlcə təcili istifadə icazəsi verildi”, - S. Tareen qeyd edib.
264801
O əlavə edib ki, peyvəndlərlə bağlı bütün bilgilər ortadadır: “Bütün məlumatlar bu peyvəndlərin təsirli və təhlükəsiz olduğunu göstərir. Baxın, ən təsirli peyvənd İsraildə tətbiq edildi, təxminən 1,7 milyon insana vuruldu. Onun da bütün yan təsirlər oradadır, hamısını bilirik. Bunun nə qədər riskli olduğunu və nə üçün narahat olmağımızı da bilirik. Bütün məlumatlar göstərir ki, SARS-CoV2-nin riskləri peyvənd risklərindən daha təhlükəlidir.
Vaksinlərdə nadir hallarda miokardit halları olur, lakin demək olar ki, hamısı yüngül və keçicidir. Ancaq SARS-CoV2-də daha çox miokardit hadisəsi var və bu, daha ciddidir”.
Semih Tareen onu da əlavə edib ki, epidemiyalar daimi olub bütün dünyada hər həftə demək olar yeni epidemiyalar baş verir: “Biz də virusoloq olaraq onları izləyirik. Məsələn, hazırda Afrikada Ebola epidemiyası var. Oradakı insanlar həm Ebola, həm də COVID-19 epidemiyası ilə məşğul olurlar. Başqa sözlə, viruslar həmişə olub, var və olacaq. Bu həyatın bir hissəsidir. COVID-19-dan sonra birdən çox epidemiya ola bilər. COVID-19 bitməmiş eyni anda yeni bir qrip pandemiyası ilə qarşılaşa bilərik.
264804
Həm də unutmadan, hazırda iki pandemiya içindəyik. Biri COVID-19, digəri isə QİÇS-ə səbəb olan HİV virusudur. Bu HİV virusu 80-ci illərdən bəri pandemiya olan bir virusdur. Odur ki hər zaman epidemiyalar olub və olacaq. Amma müasir elm və texnologiya sayəsində ümid edirəm ki, hər kəsin sağlam, xoşbəxt və dinc günlər yaşaması üçün bu cür pandemiyalarla mübarizə qabiliyyətimiz daha yaxşı olacaq”.
Hazırladı Mürtəza
